అయోధ్యాకాండము - సర్గము 52

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే ద్విపఞ్చాశః సర్గః |౨-౫౨|

వాల్మీకి రామాయణము

రామాయణ కాండములు

1. బాలకాండము

2. అయోధ్యాకాండము

3. అరణ్యకాండము

4. కిష్కింధకాండము

5. సుందరకాండము

6. యుద్ధకాండము

7. ఉత్తరకాండము

ప్రభాతాయాం తు శర్వర్యాం పృథు వృక్షా మహా యశాః |

ఉవాచ రామః సౌమిత్రిం లక్ష్మణం శుభ లక్షణం |౨-౫౨-౧|

భాస్కర ఉదయ కాలో అయం గతా భగవతీ నిశా |

అసౌ సుకృష్ణో విహగః కోకిలః తాత కూజతి |౨-౫౨-౨|

బర్హిణానాం చ నిర్ఘోషః శ్రూయతే నదతాం వనే |

తరామ జాహ్నవీం సౌమ్య శీఘ్రగాం సాగరం గమాం |౨-౫౨-౩|

విజ్ఞాయ రామస్య వచః సౌమిత్రిర్ మిత్ర నందనః |

గుహం ఆమంత్ర్య సూతం చ సో అతిష్ఠద్ భ్రాతుర్ అగ్రతః |౨-౫౨-౪|

స తు రామస్య వచనం నిశమ్య ప్రతిగృహ్య చ |

స్థపతిస్తూర్ణమాహుయ సచివానిదమబ్రవీత్ |౨-౫౨-౫|

అస్య వాహనసమ్యుక్తాం కర్ణగ్రాహవతీం శుభాం |

సుప్రతారాం దృఢాం తీర్ఖే శీగ్రం నావముపాహర |౨-౫౨-౬|

తం నిశమ్య సమాదేశం గుహామాత్యగణో మహాన్ |

ఉపోహ్య రుచిరాం నావం గుహాయ ప్రత్యవేదయత్ |౨-౫౨-౭|

తతః సప్రాఞ్జలిర్భూత్వా గుహో రాఘవమబ్రవీత్ |

ఉపస్థితేయం నౌర్దేవ భూయః కిం కరవాణి తే |౨-౫౨-౮|

తవామరసుతప్రఖ్య తర్తుం సాగరగాం నదీం |

నౌరియం పురుషవ్యాగ్ర! తాం త్వమారోహ సువ్రత! |౨-౫౨-౯|

అథోవాచ మహాతేజా రామో గుహమిదం వచః |

కృతకామోఽస్మి భవతా శీఘ్రమారోప్యతామితి |౨-౫౨-౧౦|

తతః కలాపాన్ సమ్నహ్య ఖడ్గౌ బద్ధ్వా చ ధన్వినౌ |

జగ్మతుర్ యేన తౌ గంగాం సీతయా సహ రాఘవౌ |౨-౫౨-౧౧|

రామం ఏవ తు ధర్మజ్ఞం ఉపగమ్య వినీతవత్ |

కిం అహం కరవాణి ఇతి సూతః ప్రాంజలిర్ అబ్రవీత్ |౨-౫౨-౧౨|

తతోఽబ్రవీద్దాశరథిః సుమంత్రం |

స్పృశన్ కరేణోత్తమదక్షిణేన |

సుమంత్ర శీఘ్రం పునరేవ యాహి |

రాజ్ఞః సకాశే భవచాప్రమత్తః |౨-౫౨-౧౩|

నివర్తస్వ ఇతి ఉవాచ ఏనం ఏతావద్ద్ హి కృతం మమ |

రథం విహాయ పద్భ్యాం తు గమిష్యామి మహావనం |౨-౫౨-౧౪|

ఆత్మానం తు అభ్యనుజ్ఞాతం అవేక్ష్య ఆర్తః స సారథిః |

సుమంత్రః పురుష వ్యాఘ్రం ఐక్ష్వాకం ఇదం అబ్రవీత్ |౨-౫౨-౧౫|

న అతిక్రాంతం ఇదం లోకే పురుషేణ ఇహ కేనచిత్ |

తవ సభ్రాతృ భార్యస్య వాసః ప్రాకృతవద్ వనే |౨-౫౨-౧౬|

న మన్యే బ్రహ్మ చర్యే అస్తి స్వధీతే వా ఫల ఉదయః |

మార్దవ ఆర్జవయోః వా అపి త్వాం చేద్ వ్యసనం ఆగతం |౨-౫౨-౧౭|

సహ రాఘవ వైదేహ్యా భ్రాత్రా చైవ వనే వసన్ |

త్వం గతిం ప్రాప్స్యసే వీర త్రీంల్ లోకాంస్ తు జయన్న్ ఇవ |౨-౫౨-౧౮|

వయం ఖలు హతా రామ యే తయా అపి ఉపవంచితాః |

కైకేయ్యా వశం ఏష్యామః పాపాయా దుహ్ఖ భాగినః |౨-౫౨-౧౯|

ఇతి బ్రువన్న్ ఆత్మ సమం సుమంత్రః సారథిస్ తదా |

దృష్ట్వా దుర గతం రామం దుహ్ఖ ఆర్తః రురుదే చిరం |౨-౫౨-౨౦|

తతః తు విగతే బాష్పే సూతం స్పృష్ట ఉదకం శుచిం |

రామః తు మధురం వాక్యం పునః పునర్ ఉవాచ తం |౨-౫౨-౨౧|

ఇక్ష్వాకూణాం త్వయా తుల్యం సుహృదం న ఉపలక్షయే |

యథా దశరథో రాజా మాం న శోచేత్ తథా కురు |౨-౫౨-౨౨|

శోక ఉపహత చేతాః చ వృద్ధః చ జగతీ పతిః |

కామ భార అవసన్నః చ తస్మాత్ ఏతత్ బ్రవీమి తే |౨-౫౨-౨౩|

యద్ యద్ ఆజ్ఞాపయేత్ కించిత్ స మహాత్మా మహీ పతిః |

కైకేయ్యాః ప్రియ కామ అర్థం కార్యం తత్ అవికాంక్షయా |౨-౫౨-౨౪|

ఏతత్ అర్థం హి రాజ్యాని ప్రశాసతి నర ఈశ్వరాః |

యద్ ఏషాం సర్వ కృత్యేషు మనో న ప్రతిహన్యతే |౨-౫౨-౨౫|

యద్యథా స మహా రాజో న అలీకం అధిగచ్చతి |

న చ తామ్యతి దుహ్ఖేన సుమంత్ర కురు తత్ తథా |౨-౫౨-౨౬|

అదృష్ట దుహ్ఖం రాజానం వృద్ధం ఆర్యం జిత ఇంద్రియం |

బ్రూయాః త్వం అభివాద్య ఏవ మమ హేతోర్ ఇదం వచః |౨-౫౨-౨౭|

న ఏవ అహం అనుశోచామి లక్ష్మణో న చ మైథిలీ |

అయోధ్యాయాః చ్యుతాః చ ఇతి వనే వత్స్యామహ ఇతి వా (మహేతి!)|౨-౫౨-౨౮|

చతుర్ దశసు వర్షేషు నివృత్తేషు పునః పునః |

లక్ష్మణం మాం చ సీతాం చ ద్రక్ష్యసి క్షిప్రం ఆగతాన్ |౨-౫౨-౨౯|

ఏవం ఉక్త్వా తు రాజానం మాతరం చ సుమంత్ర మే |

అన్యాః చ దేవీః సహితాః కైకేయీం చ పునః పునః |౨-౫౨-౩౦|

ఆరోగ్యం బ్రూహి కౌసల్యాం అథ పాద అభివందనం |

సీతాయా మమ చ ఆర్యస్య వచనాల్ లక్ష్మణస్య చ |౨-౫౨-౩౧|

బ్రూయాః చ హి మహా రాజం భరతం క్షిప్రం ఆనయ |

ఆగతః చ అపి భరతః స్థాప్యో నృప మతే పదే |౨-౫౨-౩౨|

భరతం చ పరిష్వజ్య యౌవరాజ్యే అభిషిచ్య చ |

అస్మత్ సంతాపజం దుహ్ఖం న త్వాం అభిభవిష్యతి |౨-౫౨-౩౩|

భరతః చ అపి వక్తవ్యో యథా రాజని వర్తసే |

తథా మాతృషు వర్తేథాః సర్వాస్వ్ ఏవ అవిశేషతః |౨-౫౨-౩౪|

యథా చ తవ కైకేయీ సుమిత్రా చ అవిశేషతః |

తథైవ దేవీ కౌసల్యా మమ మాతా విశేషతః |౨-౫౨-౩౫|

తాతస్య ప్రియకామేన యౌవరాజ్యమపేక్షతా |

లోకయోరుభయోః శక్యం త్వయా యత్సుఖమేధితుం |౨-౫౨-౩౬|

నివర్త్యమానో రామేణ సుమంత్రః శోక కర్శితః |

తత్ సర్వం వచనం శ్రుత్వా స్నేహాత్ కాకుత్స్థం అబ్రవీత్ |౨-౫౨-౩౭|

యద్ అహం న ఉపచారేణ బ్రూయాం స్నేహాత్ అవిక్లవః |

భక్తిమాన్ ఇతి తత్ తావద్ వాక్యం త్వం క్షంతుం అర్హసి |౨-౫౨-౩౮|

కథం హి త్వద్ విహీనో అహం ప్రతియాస్యామి తాం పురీం |

తవ తాత వియోగేన పుత్ర శోక ఆకులాం ఇవ |౨-౫౨-౩౯|

సరామం అపి తావన్ మే రథం దృష్ట్వా తదా జనః |

వినా రామం రథం దృష్ట్వా విదీర్యేత అపి సా పురీ |౨-౫౨-౪౦|

దైన్యం హి నగరీ గచ్చేద్ దృష్ట్వా శూన్యం ఇమం రథం |

సూత అవశేషం స్వం సైన్యం హత వీరం ఇవ ఆహవే |౨-౫౨-౪౧|

దూరే అపి నివసంతం త్వాం మానసేన అగ్రతః స్థితం |

చింతయంత్యో అద్య నూనం త్వాం నిరాహారాః కృతాః ప్రజాః |౨-౫౨-౪౨|

దృష్టం తద్ధి త్వయా రామ! యాదృశం త్వత్ప్రవాసనే |

ప్రజానాం సంకులం వృత్తం త్వచ్ఛోకక్లాంతచేతసాం |౨-౫౨-౪౩|

ఆర్త నాదో హి యః పౌరైః ముక్తః తత్ విప్రవాసనే |

రథస్థం మాం నిశామ్య ఏవ కుర్యుః శత గుణం తతః |౨-౫౨-౪౪|

అహం కిం చ అపి వక్ష్యామి దేవీం తవ సుతః మయా |

నీతః అసౌ మాతుల కులం సంతాపం మా కృథాఇతి |౨-౫౨-౪౫|

అసత్యం అపి న ఏవ అహం బ్రూయాం వచనం ఈదృశం |

కథం అప్రియం ఏవ అహం బ్రూయాం సత్యం ఇదం వచః |౨-౫౨-౪౬|

మమ తావన్ నియోగస్థాః త్వద్ బంధు జన వాహినః |

కథం రథం త్వయా హీనం ప్రవక్ష్యంతి హయ ఉత్తమాః |౨-౫౨-౪౭|

తన్న శక్ష్యామ్యహం గంతుమయోధ్యాం త్వదృతేఽనఘ |

వనవాసానుయానాయ మామనుజ్ఞాతుమర్హసి |౨-౫౨-౪౮|

యది మే యాచమానస్య త్యాగం ఏవ కరిష్యసి |

సరథో అగ్నిం ప్రవేక్ష్యామి త్యక్త మాత్రైహ త్వయా |౨-౫౨-౪౯|

భవిష్యంతి వనే యాని తపో విఘ్న కరాణి తే |

రథేన ప్రతిబాధిష్యే తాని సత్త్వాని రాఘవ |౨-౫౨-౫౦|

తత్ కృతేన మయా ప్రాప్తం రథ చర్యా కృతం సుఖం |

ఆశంసే త్వత్ కృతేన అహం వన వాస కృతం సుఖం |౨-౫౨-౫౧|

ప్రసీద ఇచ్చామి తే అరణ్యే భవితుం ప్రత్యనంతరః |

ప్రీత్యా అభిహితం ఇచ్చామి భవ మే పత్యనంతరః |౨-౫౨-౫౨|

ఇమే చాపి హయా వీర యది తే వనవాసినః |

పరిచర్యాం కరిష్యంతి ప్రాప్స్యంతి పరమాం గతిం |౨-౫౨-౫౩|

తవ శుశ్రూషణం మూర్ధ్నా కరిష్యామి వనే వసన్ |

అయోధ్యాం దేవ లోకం వా సర్వథా ప్రజహామ్య్ అహం |౨-౫౨-౫౪|

న హి శక్యా ప్రవేష్టుం సా మయా అయోధ్యా త్వయా వినా |

రాజ ధానీ మహా ఇంద్రస్య యథా దుష్కృత కర్మణా |౨-౫౨-౫౫|

వన వాసే క్షయం ప్రాప్తే మమ ఏష హి మనో రథః |

యద్ అనేన రథేన ఏవ త్వాం వహేయం పురీం పునః |౨-౫౨-౫౬|

చతుర్ దశ హి వర్షాణి సహితస్య త్వయా వనే |

క్షణ భూతాని యాస్యంతి శతశః తు తతః అన్యథా |౨-౫౨-౫౭|

భృత్య వత్సల తిష్ఠంతం భర్తృ పుత్ర గతే పథి |

భక్తం భృత్యం స్థితం స్థిత్యాం త్వం న మాం హాతుం అర్హసి |౨-౫౨-౫౮|

ఏవం బహు విధం దీనం యాచమానం పునః పునః |

రామః భృత్య అనుకంపీ తు సుమంత్రం ఇదం అబ్రవీత్ |౨-౫౨-౫౯|

జానామి పరమాం భక్తిం మయి తే భర్తృ వత్సల |

శృణు చ అపి యద్ అర్థం త్వాం ప్రేషయామి పురీం ఇతః |౨-౫౨-౬౦|

నగరీం త్వాం గతం దృష్ట్వా జననీ మే యవీయసీ |

కైకేయీ ప్రత్యయం గచ్చేద్ ఇతి రామః వనం గతః |౨-౫౨-౬౧|

పరితుష్టా హి సా దేవి వన వాసం గతే మయి |

రాజానం న అతిశంకేత మిథ్యా వాదీ ఇతి ధార్మికం |౨-౫౨-౬౨|

ఏష మే ప్రథమః కల్పో యద్ అంబా మే యవీయసీ |

భరత ఆరక్షితం స్ఫీతం పుత్ర రాజ్యం అవాప్నుయాత్ |౨-౫౨-౬౩|

మమ ప్రియ అర్థం రాజ్ఞః చ సరథః త్వం పురీం వ్రజ |

సందిష్టః చ అసి యా అనర్థాంస్ తాంస్ తాన్ బ్రూయాః తథా తథా |౨-౫౨-౬౪|

ఇతి ఉక్త్వా వచనం సూతం సాంత్వయిత్వా పునః పునః |

గుహం వచనం అక్లీబం రామః హేతుమద్ అబ్రవీత్ |౨-౫౨-౬౫|

నేదానీం గుహ యోగ్యోఽయం వసో మే సజనే వనే |

అవశ్యం హ్యాశ్రమే వాసహ్ కర్తవ్యస్తద్గతో విధిః |౨-౫౨-౬౬|

సోఽహం గృహీత్వా నియమం తపస్విజనభూషణం |

హితకామః పితుర్భూయః సీతాయా లక్ష్మణస్య చ |౨-౫౨-౬౭|

జటాః కృత్వా గమిష్యామి న్యగ్రోధ క్షీరం ఆనయ |

తత్ క్షీరం రాజ పుత్రాయ గుహః క్షిప్రం ఉపాహరత్ |౨-౫౨-౬౮|

లక్ష్మణస్య ఆత్మనః చైవ రామః తేన అకరోజ్ జటాః |

దీర్ఘబాహుర్నరవ్యాఘ్రో జటిలత్వ మధారయత్ |౨-౫౨-౬౯|

తౌ తదా చీర వసనౌ జటా మణ్డల ధారిణౌ |

అశోభేతాం ఋషి సమౌ భ్రాతరౌ రామ రక్ష్మణౌ |౨-౫౨-౭౦|

తతః వైఖానసం మార్గం ఆస్థితః సహ లక్ష్మణః |

వ్రతం ఆదిష్టవాన్ రామః సహాయం గుహం అబ్రవీత్ |౨-౫౨-౭౧|

అప్రమత్తః బలే కోశే దుర్గే జన పదే తథా |

భవేథా గుహ రాజ్యం హి దురారక్షతమం మతం |౨-౫౨-౭౨|

తతః తం సమనుజ్ఞాయ గుహం ఇక్ష్వాకు నందనః |

జగామ తూర్ణం అవ్యగ్రః సభార్యః సహ లక్ష్మణః |౨-౫౨-౭౩|

స తు దృష్ట్వా నదీ తీరే నావం ఇక్ష్వాకు నందనః |

తితీర్షుః శీఘ్రగాం గంగాం ఇదం లక్ష్మణం అబ్రవీత్ |౨-౫౨-౭౪|

ఆరోహ త్వం నర వ్యాఘ్ర స్థితాం నావం ఇమాం శనైః |

సీతాం చ ఆరోపయ అన్వక్షం పరిగృహ్య మనస్వినీం |౨-౫౨-౭౫|

స భ్రాతుః శాసనం శ్రుత్వా సర్వం అప్రతికూలయన్ |

ఆరోప్య మైథిలీం పూర్వం ఆరురోహ ఆత్మవాంస్ తతః |౨-౫౨-౭౬|

అథ ఆరురోహ తేజస్వీ స్వయం లక్ష్మణ పూర్వజః |

తతః నిషాద అధిపతిర్ గుహో జ్ఞాతీన్ అచోదయత్ |౨-౫౨-౭౭|

రాఘవోఽపి మహాతేజా నావమారుహ్య తాం తతః |

బ్రహ్మవత్ క్షత్రవచ్చైవ జజాప హితమాత్మనః |౨-౫౨-౭౮|

ఆచమ్య చ యథాశాస్త్రం నదీం తాం సహ సీతయా |

ప్రాణమత్ప్రీతిసమ్హృష్టో లక్ష్మణశ్చామితప్రభః |౨-౫౨-౭౯|

అనుజ్ఞాయ సుమంత్రం చ సబలం చైవ తం గుహం |

ఆస్థాయ నావం రామః తు చోదయాం ఆస నావికాన్ |౨-౫౨-౮౦|

తతః తైః చోదితా సా నౌః కర్ణ ధార సమాహితా |

శుభ స్ఫ్య వేగ అభిహతా శీఘ్రం సలిలం అత్యగాత్ |౨-౫౨-౮౧|

మధ్యం తు సమనుప్రాప్య భాగీరథ్యాః తు అనిందితా |

వైదేహీ ప్రాంజలిర్ భూత్వా తాం నదీం ఇదం అబ్రవీత్ |౨-౫౨-౮౨|

పుత్రః దశరథస్య అయం మహా రాజస్య ధీమతః |

నిదేశం పాలయతు ఏనం గంగే త్వద్ అభిరక్షితః |౨-౫౨-౮౩|

చతుర్ దశ హి వర్షాణి సమగ్రాణి ఉష్య కాననే |

భ్రాత్రా సహ మయా చైవ పునః ప్రత్యాగమిష్యతి |౨-౫౨-౮౪|

తతః త్వాం దేవి సుభగే క్షేమేణ పునర్ ఆగతా |

యక్ష్యే ప్రముదితా గంగే సర్వ కామ సమృద్ధయే |౨-౫౨-౮౫|

త్వం హి త్రిపథగా దేవి బ్రహ్మ లోకం సమీక్షసే |

భార్యా చ ఉదధి రాజస్య లోకే అస్మిన్ సంప్రదృశ్యసే |౨-౫౨-౮౬|

సా త్వాం దేవి నమస్యామి ప్రశంసామి చ శోభనే |

ప్రాప్త రాజ్యే నర వ్యాఘ్ర శివేన పునర్ ఆగతే |౨-౫౨-౮౭|

గవాం శత సహస్రాణి వస్త్రాణి అన్నం చ పేశలం |

బ్రాహ్మణేభ్యః ప్రదాస్యామి తవ ప్రియ చికీర్షయా |౨-౫౨-౮౮|

సురాఘటసహస్రేణ మాంసభూతోదనేన చ |

యక్ష్యే త్వాం ప్రయతా దేవి పురీం పునరుపాగతా |౨-౫౨-౮౯|

యాని త్వత్తీరవాసీని దైవతాని చ సంతి హి |

తాని సర్వాణి యక్ష్యామి తీర్థాన్యాయతనాని చ |౨-౫౨-౯౦|

పునరేవ మహాబాఉర్మయా భ్రాత్రా చ సంగతః |

అయోధ్యాం వనవాసాత్తు ప్రవిశత్వనఘోఽనఘే |౨-౫౨-౯౧|

తథా సంభాషమాణా సా సీతా గంగాం అనిందితా |

దక్షిణా దక్షిణం తీరం క్షిప్రం ఏవ అభ్యుపాగమత్ |౨-౫౨-౯౨|

తీరం తు సమనుప్రాప్య నావం హిత్వా నర ఋషభః |

ప్రాతిష్ఠత సహ భ్రాత్రా వైదేహ్యా చ పరం తపః |౨-౫౨-౯౩|

అథ అబ్రవీన్ మహా బాహుః సుమిత్ర ఆనంద వర్ధనం |

భవ సమ్రక్షణార్థాయ సజనే విజనేఽపి వా |౨-౫౨-౯౪|

అవశ్యం రక్షణం కార్యమదృష్టే విజనే వనే |

అగ్రతః గచ్చ సౌమిత్రే సీతా త్వాం అనుగచ్చతు |౨-౫౨-౯౫|

పృష్ఠతః అహం గమిష్యామి త్వాం చ సీతాం చ పాలయన్ |

అద్య దుహ్ఖం తు వైదేహీ వన వాసస్య వేత్స్యతి |౨-౫౨-౯౬|

న హి తావదతిక్రాంతా సుకరా కాచన క్రియా |

అద్య దుఃఖం తు వైదేహీ వనవాసస్య వేత్స్యతి |౨-౫౨-౯౭|

ప్రణష్టజనసంబాధం క్షేత్రారామవివర్బితం |

విషమం చ ప్రపాతం చ వనమద్య ప్రవేక్ష్యతి |౨-౫౨-౯౮|

శ్రుత్వా రామస్య వచనం ప్రతిస్థే లక్ష్మణ్ఓఽగ్రతః |

అనంతరం చ సీతాయా రాఘవో రఘనంధనః |౨-౫౨-౯౯|

గతం తు గంగా పర పారం ఆశు |

రామం సుమంత్రః ప్రతతం నిరీక్ష్య |

అధ్వ ప్రకర్షాత్ వినివృత్త దృష్టిర్ |

ర్ముమోచ బాష్పం వ్యథితః తపస్వీ |౨-౫౨-౧౦౦|

స లోకపాలప్రతిమప్రభావవాం |

స్తీర్త్వా మహాత్మా వరదో మహానదీం |

తతః సమృద్ధాన్ శుభసస్యమాలినః |

క్రమేణ వత్సాన్ ముదితానుపాగమత్ |౨-౫౨-౧౦౧|

తౌ తత్ర హత్వా చతురః మహా మృగాన్ |

వరాహం ఋశ్యం పృషతం మహా రురుం |

ఆదాయ మేధ్యం త్వరితం బుభుక్షితౌ|

వాసాయ కాలే యయతుర్ వనః పతిం |౨-౫౨-౧౦౨|

ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే ద్విపఞ్చాశః సర్గః |౨-౫౨|