అయోధ్యాకాండము - సర్గము 21

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే ఏకవింశః సర్గః |౨-౨౧|

వాల్మీకి రామాయణము

రామాయణ కాండములు

1. బాలకాండము

2. అయోధ్యాకాండము

3. అరణ్యకాండము

4. కిష్కింధకాండము

5. సుందరకాండము

6. యుద్ధకాండము

7. ఉత్తరకాండము

తథా తు విలపంతీం తాం కౌసల్యాం రామ మాతరం |

ఉవాచ లక్ష్మణో దీనః తత్ కాల సదృశం వచః |౨-౨౧-౧|

న రోచతే మమ అపి ఏతత్ ఆర్యే యద్ రాఘవో వనం |

త్యక్త్వా రాజ్య శ్రియం గచ్చేత్ స్త్రియా వాక్య వశం గతః |౨-౨౧-౨|

విపరీతః చ వృద్ధః చ విషయైః చ ప్రధర్షితః |

నృపః కిం ఇవ న బ్రూయాచ్ చోద్యమానః సమన్మథః |౨-౨౧-౩|

న అస్య అపరాధం పశ్యామి న అపి దోషం తథా విధం |

యేన నిర్వాస్యతే రాష్ట్రాత్ వన వాసాయ రాఘవః |౨-౨౧-౪|

న తం పశ్యామ్య్ అహం లోకే పరోక్షం అపి యో నరః |

స్వమిత్రోఽపి నిరస్తోఽపి యోఽస్యదోషముదాహరేత్ |౨-౨౧-౫|

దేవ కల్పం ఋజుం దాంతం రిపూణాం అపి వత్సలం |

అవేక్షమాణః కో ధర్మం త్యజేత్ పుత్రం అకారణాత్ |౨-౨౧-౬|

తత్ ఇదం వచనం రాజ్ఞః పునర్ బాల్యం ఉపేయుషః |

పుత్రః కో హృదయే కుర్యాత్ రాజ వ్ఋత్తం అనుస్మరన్ |౨-౨౧-౭|

యావద్ ఏవ న జానాతి కశ్చిత్ అర్థం ఇమం నరః |

తావద్ ఏవ మయా సాధం ఆత్మస్థం కురు శాసనం |౨-౨౧-౮|

మయా పార్శ్వే సధనుషా తవ గుప్తస్య రాఘవ |

కః సమర్థో అధికం కర్తుం కృత అంతస్య ఇవ తిష్ఠతః |౨-౨౧-౯|

నిర్మనుష్యాం ఇమాం సర్వాం అయోధ్యాం మనుజ ఋషభ |

కరిష్యామి శరైఅః తీక్ష్ణైః యది స్థాస్యతి విప్రియే |౨-౨౧-౧౦|

భరతస్య అథ పక్ష్యో వా యో వా అస్య హితం ఇచ్చతి |

సర్వాన్ ఏతాన్ వధిష్యామి మృదుర్ హి పరిభూయతే |౨-౨౧-౧౧|

ప్రోత్సాహితోఽయం కైకేయ్యా స దుష్టో యదిః పితా |

అమిత్రభూతో నిస్సఙ్గం వధ్యతాం బధ్యతామపి |౨-౨౧-౧౨|

గురోరప్యవలిప్తస్య కార్యాకార్యమజానతః |

ఉత్ఫథం ప్రతిపన్నస్య కార్యం భవతి శాసనం |౨-౨౧-౧౩|

బలమేష కిమాశ్రిత్య హేతుం వా పురుషర్షభ |

దాతుమిచ్ఛతి కైకేయ్య రాజ్యం స్థితమిదం తవ |౨-౨౧-౧౪|

త్వయా చైవ మయా చైవ కృత్వా వైరం అనుత్తమం |

కస్య శక్తిః శ్రియం దాతుం భరతాయ అరి శాసన |౨-౨౧-౧౫|

అనురక్తః అస్మి భావేన భ్రాతరం దేవి తత్త్వతః |

సత్యేన ధనుషా చైవ దత్తేన ఇష్టేన తే శపే |౨-౨౧-౧౬|

దీప్తం అగ్నిం అరణ్యం వా యది రామః ప్రవేక్ష్యతే |

ప్రవిష్టం తత్ర మాం దేవి త్వం పూర్వం అవధారయ |౨-౨౧-౧౭|

హరామి వీర్యాత్ దుహ్ఖం తే తమః సూర్యైవ ఉదితః |

దేవీ పశ్యతు మే వీర్యం రాఘవః చైవ పశ్యతు |౨-౨౧-౧౮|

ఏతత్ తు వచనం శ్రుత్వా లక్ష్మణస్య మహాత్మనః |

ఉవాచ రామం కౌసల్యా రుదంతీ శోక లాలసా |౨-౨౧-౧౯|

భ్రాతుస్ తే వదతః పుత్ర లక్ష్మణస్య శ్రుతం త్వయా |

యద్ అత్ర అనంతరం తత్ త్వం కురుష్వ యది రోచతే |౨-౨౧-౨౦|

న చ అధర్మ్యం వచః శ్రుత్వా సపత్న్యా మమ భాషితం |

విహాయ శోక సంతప్తాం గంతుం అర్హసి మాం ఇతః |౨-౨౧-౨౧|

ధర్మజ్ఞ యది ధర్మిష్ఠో ధర్మం చరితుం ఇచ్చసి |

శుశ్రూష మాం ఇహస్థః త్వం చర ధర్మం అనుత్తమం |౨-౨౧-౨౨|

శుశ్రూషుర్ జననీం పుత్ర స్వ గృహే నియతః వసన్ |

పరేణ తపసా యుక్తః కాశ్యపః త్రిదివం గతః |౨-౨౧-౨౩|

యథా ఏవ రాజా పూజ్యః తే గౌరవేణ తథా హి అహం |

త్వాం న అహం అనుజానామి న గంతవ్యం ఇతః వనం |౨-౨౧-౨౪|

త్వద్ వియోగాన్ న మే కార్యం జీవితేన సుఖేన వా |

త్వయా సహ మమ శ్రేయః తృణానాం అపి భక్షణం |౨-౨౧-౨౫|

యది త్వం యాస్యసి వనం త్యక్త్వా మాం శోక లాలసాం |

అహం ప్రాయం ఇహ ఆసిష్యే న హి శక్ష్యామి జీవితుం |౨-౨౧-౨౬|

తతః స్త్వం ప్రాప్స్యసే పుత్ర నిరయం లోక విశ్రుతం |

బ్రహ్మ హత్యాం ఇవ అధర్మాత్ సముద్రః సరితాం పతిః |౨-౨౧-౨౭|

విలపంతీం తథా దీనాం కౌసల్యాం జననీం తతః |

ఉవాచ రామః ధర్మ అత్మా వచనం ధర్మ సమ్హితం |౨-౨౧-౨౮|

న అస్తి శక్తిః పితుర్ వాక్యం సమతిక్రమితుం మమ |

ప్రసాదయే త్వాం శిరసా గంతుం ఇచ్చామ్య్ అహం వనం |౨-౨౧-౨౯|

ఋషిణా చ పితుర్ వాక్యం కుర్వతా వ్రత చారిణా |

గౌర్ హతా జానతా ధర్మం కణ్డునా అపి విపశ్చితా |౨-౨౧-౩౦|

అస్మాకం చ కులే పూర్వం సగరస్య ఆజ్ఞయా పితుః |

ఖనద్భిః సాగరైః భూతిం అవాప్తః సుమహాన్ వధః |౨-౨౧-౩౧|

జామదగ్న్యేన రామేణ రేణుకా జననీ స్వయం |

కృత్తా పరశునా అరణ్యే పితుర్ వచన కారిణా |౨-౨౧-౩౨|

ఏతైరన్యైశ్చ బహుభిర్దేవి దేవసమైః కృతం |

పితుర్వచనమక్లీబం కరిష్యామి పితుర్శితం |౨-౨౧-౩౩|

న ఖల్వ్ ఏతన్ మయా ఏకేన క్రియతే పితృ శాసనం |

ఏతైరపి కృతం దేవి యే మయా తవ కీర్తితాః |౨-౨౧-౩౪|

నాహం ధర్మమపూర్వం తే ప్రతికూలం ప్రవర్తయే |

పూర్వైః అయం అభిప్రేతః గతః మార్గో అనుగమ్యతే |౨-౨౧-౩౫|

తత్ ఏతత్ తు మయా కార్యం క్రియతే భువి న అన్యథా |

పితుర్ హి వచనం కుర్వన్ న కశ్చిన్ నామ హీయతే |౨-౨౧-౩౬|

తాం ఏవం ఉక్త్వా జననీం లక్ష్మణం పునర్ అబ్రవీత్ |

తవ లక్ష్మణ జానామి మయి స్నేహం అనుత్తమం |౨-౨౧-౩౭|

తవ లక్ష్మణ జానామి మయి స్నేహమనుత్తమం |

విక్రమం చైవ సత్యం చ తేజశ్చ సుదురాసదం |౨-౨౧-౩౮|

మమ మాతుర్మహద్దుఃఖమతులం శుభలక్షమ్ణ |

అభిప్రాయం అవిజ్ఞాయ సత్యస్య చ శమస్య చ |౨-౨౧-౩౯|

ధర్మః హి పరమః లోకే ధర్మే సత్యం ప్రతిష్ఠితం |

ధర్మ సంశ్రితం ఏతచ్ చ పితుర్ వచనం ఉత్తమం |౨-౨౧-౪౦|

సంశ్రుత్య చ పితుర్ వాక్యం మాతుర్ వా బ్రాహ్మణస్య వా |

న కర్తవ్యం వృథా వీర ధర్మం ఆశ్రిత్య తిష్ఠతా |౨-౨౧-౪౧|

సో అహం న శక్ష్యామి పితుర్ నియోగం అతివర్తితుం |

పితుర్ హి వచనాత్ వీర కైకేయ్యా అహం ప్రచోదితః |౨-౨౧-౪౨|

తత్ ఏనాం విసృజ అనార్యాం క్షత్ర ధర్మ ఆశ్రితాం మతిం |

ధర్మం ఆశ్రయ మా తైక్ష్ణ్యం మద్ బుద్ధిర్ అనుగమ్యతాం |౨-౨౧-౪౩|

తం ఏవం ఉక్త్వా సౌహార్దాత్ భ్రాతరం లక్ష్మణ అగ్రజః |

ఉవాచ భూయః కౌసల్యాం ప్రాంజలిః శిరసా ఆనతః |౨-౨౧-౪౪|

అనుమన్యస్వ మాం దేవి గమిష్యంతం ఇతః వనం |

శాపితా అసి మమ ప్రాణైః కురు స్వస్త్యయనాని మే |౨-౨౧-౪౫|

తీర్ణ ప్రతిజ్ఞః చ వనాత్ పునర్ ఏష్యామ్య్ అహం పురీం |

యయాతిరివ రాజర్షిః పురా హిత్వా పునర్ధివం |౨-౨౧-౪౬|

శోకస్సంధార్యతాం మాతర్హృదయే సాధు మా శుచః |

వనవాసాదిహైష్యామి పునః కృత్వా పితుర్వచః |౨-౨౧-౪౭|

త్వయా మయా చ వైదేహ్యా లక్ష్మణేన సుమిత్రయా |

పితుర్నియోగే స్థాతవ్యమేష ధర్మః సనానః |౨-౨౧-౪౮|

అంబ సమ్హృత్య సంభారాన్ దుఃఖం హృది నిగృహ్య చ |

వనవాసకృతా బుద్ధిర్మమ ధర్మ్యానువర్త్యతాం |౨-౨౧-౪౯|

ఏతద్వచ స్తస్య నిశమ్య మాతా |

సుధర్మ్యమవ్యగ్రమవిక్లబం చ |

మృతేవ సంజ్ఞాం ప్రతిలభ్య దేవీ |

సమీక్ష్య రామం పునరిత్యువాచ |౨-౨౧-౫౦|

యథైవ తే పుత్ర పితా తథాహం |

గురుః స్వధర్మేణ సుహృత్తయా చ |

న త్వానుజానామి న మాంవిహాయ |

సుదుఃఖితామర్హసి గంతుమేవం |౨-౨౧-౫౧|

కిం జీవితేనేహ వినా త్వయా మే |

లోకేన వా కిం స్వధయాఽమృతేన |

శ్రేయో ముహూర్తం తవ సన్నిధానం |

మమేహ కృత్స్నాదపి జీవలోకాత్ |౨-౨౧-౫౨|

నరైరివోల్కాభిరపోహ్యమానో |

మహాగజోఽధ్వానమనుప్రవిష్టః |

భూయః ప్రజజ్వాల విలాపమేవం |

నిశమ్య రామః కరుణం జనన్యా |౨-౨౧-౫౩|

స మాతరం చైవ విసంజ్ఞకల్పా |

మార్తం చ సౌమిత్రి మభిప్రతప్తం |

ధర్మే స్థితో ధర్మ్యమువాచ వాక్యం |

యథా స ఏవార్హతి తత్ర వక్తుం |౨-౨౧-౫౪|

అహం హి తే లక్ష్మణ నిత్యమేవ |

జానామి భక్తిం చ పరాక్రమం చ |

మమ త్వభిప్రాయ మసన్నిరీక్ష్య |

మాత్రా సహాభ్యర్దసి మా సుదుఃఖం |౨-౨౧-౫౫|

ధర్మార్థకామాః ఖలు తాత లోకే |

సమీక్షితా ధర్మఫలోదయేషు |

తే తత్ర సర్వే స్యురసంశయం మే |

భార్యేవ వశ్యాభిమతా సుపుత్రా |౨-౨౧-౫౬|

యస్మింస్తు సర్వే స్యురసన్నివిష్టా |

ధర్మో యతః స్యాత్ తదుపక్రమేత |

ద్వేష్యో భవత్యర్థపరో హి లోకే |

కామాత్మతా ఖల్వపి న ప్రశస్తా |౨-౨౧-౫౭|

గురుశ్చ రాజా చ పితా చ వృద్ధః |

క్రోధాత్ప్రహర్ష ద్యది వాపి కామాత్ |

యద్వ్యాదిశేత్ కార్యమవేక్ష్య ధర్మం |

కస్తన్న కుర్యాదనృదనృశంసవృత్తిః |౨-౨౧-౫౮|

సవై న శక్నోమి పితుః ప్రతిజ్ఞా |

మిమామకర్తుం సకలం యథావత్ |

స హ్యవయోస్తత గురుర్నియోగే |

దేవాశ్చ భర్తా స గతిస్స ధర్మః |౨-౨౧-౫౯|

తస్మిన్ పునర్జీవతి ధర్మరాజే |

విశేషతః స్వే పథి వర్తమానే |

దేవీ మయా సార్థమితోఽపగచ్ఛేత్ |

కథం స్విదన్యా విధవేవ నారీ |౨-౨౧-౬౦|

సా మానుమన్యస్వ వనం వ్రజంతం |

కురుష్వ నః స్వస్త్యయనాని దేవి |

యథా సమాప్తే పునరావ్రజేయం |

యథా హి స్త్యేన పునర్యయాతిః |౨-౨౧-౬౧|

యశో హ్యహం కేవలరాజ్యకారణాత్ |

న పృష్ఠతః కర్తుమలం మహోదయం |

అదీర్ఘకాలే న తు దేవి జీవితే |

వృణేఽవరామద్య మహీమధర్మతః |౨-౨౧-౬౨|

ప్రసాదయన్ నర వృషభః స మాతరం |

పరాక్రమాజ్జిగమిషురేవ దోండకాన్ |

అథ అనుజం భ్ఋశం అనుశాస్య దర్శనం |

చకార తాం హ్ఋది జననీం ప్రదక్షిణం |౨-౨౧-౬౩|

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే అయోధ్యాకాండే ఏకవింశః సర్గః

ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే ఏకవింశః సర్గః |౨-౨౧|