అధ్యాత్మోపనిషత్‌
అధ్యాత్మోపనిషత్‌
యత్రాన్తర్యామ్యాదిభేదస్తత్త్వతో న హి యుజ్యతే|
నిర్భేదం పరమాద్వైతం స్వమాత్రమవశిష్యతే||
ఓం పూర్ణమదః పూర్ణమిదం పూర్ణాత్పూర్ణముదచ్యతే|
పూర్ణస్య పూర్ణమాదాయ పూర్ణమేవావశిష్యతే||
ఓం శాంతిః శాంతిః శాంతిః||
హరిః ఓం||
అన్తఃశరీరే నిహితో గుహాయామజ ఏకో నిత్యమస్య
పృథివీ శరీరం యః పృథివీమన్తరే సంచరన్యం పృథివీ న వేద|
యస్యాపఃశరీరం యో అపోऽన్తరే సంచరన్యమాపో న విదుః|
యస్య తేజః శరీరం యస్తేజోऽన్తరే సంచరన్యం తేజో న వేద|
యస్య వాయుః శరీరం యో వాయుమన్తరే సంచరన్యం వాయుర్న వేద|
యస్యాకాశః శరీరం య ఆకాశమన్తరే సంచరన్యమాకాశో న వేద|
యస్య మనః శరీరం యో మనోऽన్తరే సంచరన్యం మనో న వేద|
యస్య బుద్ధిః శరీరం యో బుద్ధిమన్తరే సంచరన్యం బుద్ధిర్న వేద|
యస్యాహంకారః శరీరం యోऽహంకారమన్తరే సంచరన్యమహంకారో న వేద|
యస్య చిత్తం శరీరం యశ్చిత్తమన్తరే సంచరన్యం చిత్తం న వేద|
యస్యావ్యక్తం శరీరం యోऽవ్యక్తమన్తరే సంచరన్యమవ్యక్తం న వేద|
యస్యాక్శరం శరీరం యోऽక్శరమన్తరే సంచరన్యమ్క్శరం న వేద|
యస్య మృయుః శరీరం యో మృత్యుమన్తరే సంచరన్యం మృత్యుర్న వేద|
స ఏష సర్వభూతాన్తరాత్మాపహతపాప్మా దివ్యో దేవ ఏకో నారాయణః|
అహం మమేతి యో భావో దేహాక్శాదావనాత్మని| అధ్యాసోऽయం నిరస్తవ్యో
విదుషా బ్రహ్మనిష్ఠయా|| 1 ||
జ్ఞాత్వా స్వం ప్రత్యగాత్మానం బుద్ధితద్వృత్తిసాక్శిణమ్‌|
సోऽహమిత్యేవ తద్వృత్త్యా స్వాన్యత్రాత్మ్యమాత్మనః|| 2 ||
లోకానువర్తనం త్యక్త్వా త్యక్త్వా దేహానువర్తనమ్‌|
శాస్త్రానువర్తనం త్యక్త్వా స్వాధ్యాసాపనయం కురు|| 3 ||
స్వాత్మన్యేవ సదా స్థిత్యా మనో నశ్యతి యోగినః|
యుక్త్యా శ్రుత్యా స్వానుభూత్యా జ్ఞాత్వా సార్వాత్మ్యమాత్మనః|| 4 ||
నిద్రాయా లోకవార్తాయాః శబ్దాదేరాత్మవిస్మృతేః|
క్వచిన్నవసరం దత్త్వా చిన్తయాత్మానమాత్మని|| 5 ||
మాతాపిత్రోర్మలోద్భూతం మలమాంసమయం వపుః|
త్యక్త్వా చణ్డాలవద్దూరం బ్రహ్మభూయ కృతీ భవ|| 6 ||
ఘటాకాశం మహాకాశ ఇవాత్మానం పరాత్మని|
విలాప్యాఖణ్డభావేన తూష్ణీం భవ సదా మునే|| 7 ||
స్వప్రకాశమధిష్ఠానం స్వయంభూయ సదాత్మనా|
బ్రహ్మాణ్డమపి పిణ్డాణ్డం త్యజ్యతాం మలభాణ్డవత్‌|| 8 ||
చిదాత్మని సదానన్దే దేహరూఢామహంధియమ్‌|
నివేశ్య లిఙ్గముత్సృజ్య కేవలో భవ సర్వదా|| 9 ||
యత్రైష జగదాభాసో దర్పణాన్తఃపురం యథా|
తద్బ్రహ్మాహమితి జ్ఞాత్వా కృతకృత్యో భవానఘ|| 10 ||
అహంకారగ్రహాన్ముక్తః స్వరూపముపపద్యతే|
చన్ద్రవద్విమలః పూర్ణః సదానన్దః స్వయంప్రభః|| 11 ||
క్రియానాశాద్భవేచ్చిన్తానాశోऽస్మాద్వాసనాక్శయః|
వాసనాప్రక్శయో మోక్శః సా జీవన్ముక్తిరిష్యతే|| 12 ||
సర్వత్ర సర్వతః సర్వబ్రహ్మమాత్రావలోకనమ్‌|
సద్భావభావానాదాఢ్యాద్వాసనాలయమశ్నుతే|| 13 ||
ప్రమాదో బ్రహ్మనిష్ఠాయాం న కర్తవ్యజ్ కదాచన|
ప్రమాదో మృత్యురిత్యాహుర్విద్యాయాం బ్రహ్మవాదినః|| 14 ||
యథాపకృష్టం శైవాలం క్శణమాత్రం న తిష్ఠతి|
ఆవృణోతి తథా మాయా ప్రాజ్ఞం వాపి పరాఙ్ముఖమ్‌|| 15 ||
జీవతో యస్య కైవల్యం విదేహోऽపి స కేవలః|
సమాధినిష్ఠతామేత్య నిర్వికల్పో భవానఘ|| 16 ||
అజ్ఞానహృదయగ్రన్థేర్నిఃశేషవిలయస్తదా|
సమాధినా వికల్పేన యదాద్వైతాత్మదర్శనమ్‌|| 17 ||
అత్రాత్మత్వం దృఢీకుర్వన్నహమాదిషు సంత్యజన్‌|
ఉదాసీనతయా తేషు తిష్ఠేద్ఘటపటాదివత్‌|| 18 ||
బ్రహ్మాదిస్తమ్బపర్యన్తం మృషామాత్రా ఉపాధయః|
తతః పూర్ణం స్వమాత్మానం పశ్యేదేకాత్మనా స్థితమ్‌|| 19 ||
స్వయం బ్రహ్మా స్వయం విష్ణుః స్వయమిన్ద్రః స్వయం శివః|
స్వయం విశ్వమిదం సర్వం స్వస్మాదన్యన్న కించన|| 20 ||
స్వాత్మన్యారోపితా శేషాభాసవస్తునిరాసతః|
స్వయమేవ పరంబ్రహ్మ పూర్ణమద్వయమక్రియమ్‌|| 21 ||
అసత్కల్పో వికల్పోऽయం విశ్వమిత్యేకవస్తుని|
నిర్వికారే నిరాకారే నిర్విశేషే భిదా కుతః|| 22 ||
ద్రష్టృదర్శనదృశ్యాదిభావశూన్యే నిరామయే|
కల్పార్ణవ ఇవాత్యన్తం పరిపూర్ణే చిదాత్మని|| 23 ||
తేజసీవ తమో యత్ర విలీనం భ్రాన్తికారణమ్‌|
అద్వితీయే పరే తత్త్వే నిర్విశేషే భిదా కుతః|| 24 ||
ఏకాత్మకే పరే తత్త్వే భేదకర్తా కథం వసేత్‌|
సుషుప్తౌ సుఖమాత్రాయాం భేదః కేనావలోకితః|| 25 ||
చిత్తమూలో వికల్పోऽయం చిత్తాభావే న కశ్చన|
అతశ్చిత్తం సమాధేయి ప్రత్యగ్రూపే పరాత్మని|| 26 ||
అఖణ్డానన్దమాత్మానం విజ్ఞాయ స్వస్వరూపతః|
బహిరన్తః సదానన్దరసాస్వాదనమాత్మని|| 27 ||
వైరాగ్యస్య ఫలం బోధో బోధస్యోపరతిః ఫలమ్‌|
స్వానన్దానుభవచ్ఛాన్తిరేషైవోపరతేః ఫలమ్‌|| 28 ||
యద్యుత్తరోత్తరాభావే పూర్వరూపం తు నిష్ఫలమ్‌|
నివృత్తిః పరమా తృప్తిరానన్దోऽనుపమః స్వతః|| 29 ||
మాయోపాధిర్జగద్యోనిః సర్వజ్ఞత్వాదిలక్శణః|
పారోక్శ్యశబలః సత్యాద్యాత్మకస్తత్పదాభిధః|| 30 ||
ఆలమ్బనతయా భాతి యోऽస్మత్ప్రత్యయశబ్దయోః|
అన్తఃకరణసంభిన్నబోధః స త్వంపదాభిధః|| 31 ||
మాయావిద్యే విహాయైవ ఉపాధీ పరజీవయోః|
అఖణ్డం సచ్చిదానన్దం పరం బ్రహ్మ విలక్శ్యతే|| 32 ||
ఇత్థం వాక్యైస్తథార్థానుసన్ధానం శ్రవణం భవేత్‌|
యుక్త్యా సంభావితత్వానుసన్ధానం మననం తు తత్‌|| 33 ||
తాభ్యం నిర్విచికిత్సేऽర్థే చేతసః స్థాపితస్య యత్‌|
ఏకతానత్వమేతద్ధి నిదిధ్యాసనముచ్యతే|| 34 ||
ధ్యాతృధ్యానే పరిత్యజ్య క్రమాద్ధ్యేయైకగోచరమ్‌|
నివాతదీపవచ్చిత్తం సమాధిరభిధీయతే|| 35 ||
వృత్తయస్తు తదానీమప్యజ్ఞాతా ఆత్మగోచరాః|
స్మరణాదనుమీయన్తే వ్యుత్థితస్య సముత్థితాః|| 36 ||
అనాదావిహ సంసారే సంచితాః కర్మకోటయః|
అనేన విలయం యాన్తి శుద్ధో ధర్మో వివర్ధతే|| 37 ||
ధర్మమేఘమిమం ప్రాహుః సమాధిం యోగవిత్తమాః|
వర్షత్యేష యథా ధర్మామృతధారాః సహస్రశః|| 38 ||
అమునా వాసనాజాలే నిఃశేషం ప్రవిలాపితే |
సమూలోన్మూలితే పుణ్యపాపాఖ్యే కర్మసంచయే|| 39 ||
వాక్యమప్రతిబద్ధం సత్ప్రాక్పరోక్శావభాసితే|
కరామలకమవద్బోధపరోక్శం ప్రసూయతే|| 40 ||
వాసనానుదయో భోగ్యే వైరాగ్యస్య తదావధిః|
అహంభావోదయాభావో బోధస్య పరమావధిః|| 41 ||
లీనవృత్తేరనుత్పత్తిర్మర్యాదోపరతేస్తు సా|
స్థితప్రజ్ఞో యతిరయం యః సదానన్దమశ్నుతే|| 42 ||
బ్రహ్మణ్యేవ విలీనాత్మా నిర్వికారో వినిష్క్రియః|
బ్రహ్మాత్మనోః శోధితయోరేకభావావగాహిని|| 43 ||
నిర్వికల్పా చ చిన్మాత్రా వృత్తిః ప్రజ్ఞేతి కథ్యతే|
సా సర్వదా భవేద్యస్య స జీవన్ముక్త ఇష్యతే|| 44 ||
దేహేన్ద్రియేష్వహంభావ ఇదంభావస్తదన్యకే|
యస్య నో భవతః క్వాపి స జీవన్ముక్త ఇష్యతే|| 45 ||
న ప్రత్యగ్బ్రహ్మణోర్భేదం కదాపి బ్రహ్మసర్గయోః|
ప్రజ్ఞయా యో విజానాతి స జీవన్ముక్త ఇష్యతే|| 46 ||
సాధుభిః పూజ్యమానేऽస్మిన్పీడ్యమానేऽపి దుర్జనైః|
సమభావో భవేద్యస్య స జీవన్ముక్త ఇష్యతే|| 47 ||
విజ్ఞాతబ్రహ్మతత్త్వస్య యథాపూర్వం న సంసృతిః|
అస్తి చేన్న స విజ్ఞాతబ్రహ్మభావో బహిర్ముఖః|| 48 ||
సుఖాద్యనుభవో యావత్తావత్ప్రారబ్ధమిష్యతే|
ఫలోదయః క్రియాపూర్వో నిష్క్రియో నహి కుత్రచిత్‌|| 49 ||
అహం బ్రహ్మేతి విజ్ఞానాత్కల్పకోటిశతార్జితమ్‌|
సంచితం విలయం యాతి ప్రబోధాత్స్వప్నకర్మవత్‌|| 50 ||
స్వమసఙ్గముదాసీనం పరిజ్ఞాయ నభో యథా|
న శ్లిష్యతే యతిః కించిత్కదాచిద్భావికర్మభిః|| 51 ||
న నభో ఘటయోగేన సురాగన్ధేన లిప్యతే|
తథాత్మోపాధియోగేన తద్ధర్మే నైవ లిప్యతే|| 52 ||
జ్ఞానోదయాత్పురారబ్ధం కర్మ జ్ఞానాన్న నశ్యతి|
అదత్త్వా స్వఫలం లక్శ్యముద్దిశ్యోత్సృష్టబాణవత్‌|| 53 ||
వ్యాఘ్రబుద్ధ్యా వినిర్ముక్తో బాణః పశ్చాత్తు గోమతౌ|
న తిష్ఠతి భినత్త్యేవ లక్శ్యం వేగేన నిర్భరమ్‌|| 54 ||
అజరోऽస్మ్యమరోऽస్మీతి య ఆత్మానం ప్రపద్యతే|
తదాత్మనా తిష్ఠతోऽస్య కుతః ప్రారబ్ధకల్పనా|| 55 ||
ప్రారబ్ధం సిద్ధ్యతి తదా యదా దేహాత్మనా స్థితిః|
దేహాత్మభావో నైవేష్టః ప్రారబ్ధం త్యజ్యతామతః|| 56 ||
ప్రారబ్ధకల్పనాప్యస్య దేహస్య భ్రాన్తిరేవ హి|| 57 ||
అధ్యస్తస్య కుతస్తత్త్వమసత్యస్య కుతో జనిః|
అజాతస్య కుతో నాశః ప్రారబ్ధమసతః కుతః|| 58 ||
జ్ఞానేనాజ్ఞానకార్యస్య సమూలస్య లయో యది|
తిష్ఠత్యయం కథం దేహ ఇతి శఙ్కావతో జడాన్‌|
సమాధాతుం బాహ్యదృష్ట్యా ప్రారబ్ధం వదతి శ్రుతిః|| 59 ||
న తు దేహాదిసత్యత్వబోధనాయ విపశ్చితామ్‌|
పరిపూర్ణమనాద్యన్తమప్రమేయమవిక్రియమ్‌|| 60 ||
సద్ఘనం చిద్ఘనం నిత్యమానన్దఘనమవ్యయమ్‌|
ప్రత్యగేకరసం పూర్ణమనన్తం సర్వతోముఖమ్‌|| 61 ||
అహేయమనుపాదేయమనాధేయమనాశ్రయమ్‌|
నిర్గుణం నిష్క్రియం సూక్శ్మం నిర్వికల్పం నిరఞ్జనమ్‌|| 62 ||
అనిరూప్యస్వరూపం యన్మనోవాచామగోచరమ్‌|
సత్సమృద్ధం స్వతఃసిద్ధం శుద్ధం బుద్ధమనోదృశమ్‌|| 63 ||
స్వానుభూత్యా స్వయం జ్ఞాత్వా స్వమాత్మానమఖణ్డితమ్‌|
స సిద్ధః సుసుఖం తిష్ఠ నిర్వికల్పాత్మనాత్మని|| 64 ||
క్వ గతం కేన వా నీతం కుత్ర లీనమిదం జగత్‌|
అధునైవ మయా దృష్టం నాస్తి కిం మహదద్భుతమ్‌|| 65 ||
కిం హేయం కిముపాదేయం కిమన్యత్కిం విలక్శణమ్‌|
అఖణ్డానన్దపీయూషపూర్ణబ్రహ్మమహార్ణవే|| 66 ||
న కించిదత్ర పశ్యామి న శృణోమి న వేద్మ్యహమ్‌|
స్వాత్మనైవ సదానన్దరూపేణాస్మి స్వలక్శణః|| 67 ||
అసఙ్గోऽహమనఙ్గోऽహమలిఙ్గోऽహం హరిః|
ప్రశాన్తోऽహమనన్తోऽహం పరిపూర్ణశ్చిరన్తనః|| 68 ||
అకర్తాహమభోక్తాహమవికారోऽహమవ్యయః|
శుద్ధ బోధస్వరూపోऽహం కేవలోऽహం సదాశివః|| 69 ||
ఏతాం విద్యామపాన్తరతమాయ దదౌ| అపాన్తరతమో బ్రహ్మణే దదౌ|
బ్రహ్మా ఘోరాఙ్గిరసే దదౌ| ఘోరాఙ్గిరా రైక్వాయ దదౌ| రైక్వో రామాయ దదౌ|
రామః సర్వేభ్యో భూతేభ్యో దదావిత్యేతన్నిర్వాణానుశాసనం
వేదానుశాసనం వేదానుశాసనమిత్యుపనిషత్‌||
ఓం పూర్ణమదః పూర్ణమిదం పూర్ణాత్పూర్ణముదచ్యతే|
పూర్ణస్య పూర్ణమాదాయ పూర్ణమేవావశిష్యతే||
ఓం శాంతిః శాంతిః శాంతిః|| హరిః ఓం తత్సత్‌||
ఇతి అధ్యాత్మోపనిషత్సమాప్తా||