రచయిత:దాసు శ్రీరాములు

←రచయిత అనుక్రమణిక: ద

దాసు శ్రీరాములు (1846–1908)

చూడండి: వికీపీడియా వ్యాసం. తెలుగు కవి, పండితుడు, న్యాయవాది

రచనలు

వీరి రచనలలో పలు సాంప్రదాయ, అభ్యుదయ కావ్యాలు, పద్య రచనలు, శతకాలు, నాటకాలు ఇంకా కృతులు, జావళీలు, పదాలు, స్వరజితులు, మంగళహారతులు వంటి సంగీత రచనలు ఉన్నాయి.

కావ్యాలు, పద్య రచనలు, శతకాలు, నాటకాలు

1. అనల్ప జల్పిత కల్ప కల్ప వల్లీ (పత్రిక ప్రచురణ 1880)
2. అచ్చ తెనుగు అభిజ్ఞాన శాకుంతలము^[1]
3. అచ్చతెలుగునీతిమాలిక
4. అభినవ గద్య ప్రబంధము (రచన 1893 ప్రచురణ 1974) ^[2]( పాఠ్యీకరణ ప్రాజెక్టు)
5. ఆంధ్ర వీధి
6. ఆంధ్ర వీధీ దర్పణము
7. అభినయ దర్పణము
8. ఉత్తర రామ చరిత్రము
9. కురంగ గౌరీ శంకరము (నాటకము 1981 ప్రచురణ) ^[3]
10. కృతులు, పదములు, జావళీలు (స్వరరచనతో). ^[4] దేవాలయాల్లో నాట్యం ప్రదర్శిస్తున్న దేవదాసీల కోసం శ్రీరాములు అనేక పాదములు, జావళీలు రాశారు. 1991లో కేవలం జావళి, పదములతో కూడిన ఒక పుస్తకాన్ని శ్రీపాద పినాకపాణి గారు వెలువరించారు. ఆ తర్వాత కీర్తనలు, స్వరజితులు, తిల్లానాలు, పదములు జావళీలు, మంగళహారతులు తో సమగ్ర గ్రంథాన్ని సంగీత, నృత్య రూపకాల్లో పండితులు అందించిన స్వరరచనతో 2007లో ప్రచురించారు. ( పాఠ్యీకరణ ప్రాజెక్టు)
11. కృష్ణార్జున సమరము
12. చక్కట్ల దండ^[5](శతకము 1894లో వ్రాసారు; మొదటి ప్రచురణ 1930లో, 2వ 1984 లో)
13. జానకీ పరిణయం (నాటకము)
14. తర్క కౌముది అను న్యాయబోధ
15. తెలుగునాడు అను ఆంధ్రవీధిలో బ్రాహ్మణ ప్రశంస^[6](మొదట ముద్రణ 1899లో ప్రచురితమైంది. 1974లో 6వ ముద్రణ). శ్రీరాములు 1892లో తెలుగు ప్రాంతంలోని వివిధ కులాలు, వర్గాల గురించి వివరించడానికి రాయడం ప్రారంభించారు. మొదటి భాగంలో బ్రాహ్మణ శాఖల గురించి వ్రాసి, మిగిలిన భాగాలు పూర్తి చేయలేకపోయారు).
16. త్రిమతములు
17. దురాచార పిశాచ భంజని^[7] దురాచార పిశాచా భంజని (1890); ఆచార నిరుక్తి (1890); మరియు విగ్రహారాధనతారావళి, 27 పద్యాల సంకలనం అను 3 పుస్తకాలు 1991 లో ఒకే పుస్తకంగా ప్రచురించబడ్డాయి. దురాచార పిశాచా భంజని, ఆచార నిరుక్తి అనే గ్రంథాలు ప్రస్తుత సామాజిక దురాచారాలను ఖండిస్తూ రాశారు. విగ్రహారాధన తారావళి విమర్శకులకు ప్రతిస్పందనగా విగ్రహారాధన యొక్క ఆధ్యాత్మిక అర్థాన్ని వివరిస్తుంది.
18. పతిత సంపర్గ ప్రాయశ్చిత్తోపన్యాసము (1891) ( పాఠ్యీకరణ ప్రాజెక్టు)
19. పాశ్చాత్య విద్యాప్రశంస
20. పునర్వివాహ విచారణ
21. బహుముఖ ప్రజ్ఞాశాలి మహాకవి దాసు శ్రీరాములు^[8]
22. మనోలక్ష్మీ విలాస నాటకము
23. మహాకవి దాసు శ్రీరాములు గారి కృతులు ఒక సమీక్ష ^[9]
24. మహాకవి దాసు శ్రీరాములు జయంతి సంచిక^[10]
25. మహావీర చరిత్రము
26. మంజరీ మధుకరీయము
27. మాలతీ మాధవీయము
28. మాళవికాగ్ని మిత్రము
29. ముద్రా రాక్షసము
30. నమస్కార విధి
31. నౌకాయానము
32. రత్నావళి
33. సాత్రాజితీ విలాసము
34. స్వరజితులు
35. సంగీతరస తరంగిణి 1907 (ఈ నాటకాన్ని ఆయన రెండో కుమారుడు దాసు నారాయణరావు అసంపూర్తిగా 3వ అధ్యాయం మధ్య వరకు వ్రాసారు. 1905లో మరణించిన తర్వాత శ్రీరాములు 1907లో పూర్తి చేశారు. దీనిని లైట్ ఆఫ్ ఆసియా నుంచి ఎడ్విన్ ఆర్నాల్డ్ స్వీకరించారు.^[11]
36. లక్షణా విలాసము
37. వేదాచల మాహాత్మ్యము
38. వైశ్యధర్మ దీపిక
39. శ్రీ ఆంధ్ర దేవీభాగవతము ^[12]- ఈ గ్రంధము సంస్కృతం దేవీ భాగవతమునకు తెలుగు అనువాదం. మొదట 1907 లో ప్రచురించబడినది. రెండవ ముద్రణ 1928లో 3వది 1978లో ప్రచురించబడింది. ముందు సంస్కృతం నుంచి గ్రంధాన్ని అనువదించిన వారు ఇద్దరు పండితులు - ములుగు పాపారాధ్యుడు (18వ శతాబ్దపు కవి), తిరుపతి వేంకట కవులు (1896). 6000 కవితలతో కూడిన ఈ రచన కేవలం అయిదు నెలల్లోనే పూర్తయింది. ఈ దేవీ భాగవతం గ్రంధాన్ని గృహాలలో, దేవాలయాలు, మతపరమైన సమావేశాలలో విస్తృతంగా పఠించబడింది. ( పాఠ్యీకరణ ప్రాజెక్టు)
40. శ్రీ అభిజ్ఞాన శాకుంతలం (1898) కాళిదాసు రచించిన సంస్కృత నాటకాన్ని శ్రీరాములు తెలుగులోకి అనువదించారు. బి.ఎ(అండర్ గ్రాడ్యుయేట్) విద్యార్థుల అభ్యర్థన మేరకు ఈ సంస్కృత నాటకాన్ని 20 రోజుల్లోనే తెలుగు భాషలోకి అనువదించారు.
41. శ్రీ భృంగరాజమహిమ, శ్రాద్ధ సంశయ విచ్చేది (1906 లో వ్రాయబడింది మరియు 1989 లో ప్రచురించబడింది).^[13] - 'భృంగరాజ' (ఎక్లిప్టా ప్రోస్ట్రాటా) గుంటగలగర అను ఔషధ మొక్క లక్షణాలను వివరిస్తూ, ఆయుర్వేద ఔషధం తయారీని వివరిస్తూన్న ఈ చిరుపుస్తకాన్ని సంస్కృతం నుంచి అనువదించారు. దీనిని ఆదినాద సిద్ధుడు నవనాద సిద్ధునకు వివరించాడు.
    1. శ్రీ భృంగరాజమహిమము
    2. శ్రాద్ధ సంశయ విచ్చేది
42. సూర్యశతకము ^[14]మొదట 1902లో రెండవ ముద్రణ 1979 లో ప్రచురించబడింది. మయూరకవి మొదట సంస్కృతంలో రచించిన 100 శ్లోకాలతో కూడిన ఈ శతకమును శ్రీరాములు తెలుగులోకి అనువదించారు.

సంగీత రచనలు

కీర్తనలు

^[15][16]

1. ఓ చంద్ర మౌళీ
2. కృత కృత్యా
3. గణాధిపతి
4. జనులార
5. జయ జయ విఘ్న
6. దేవదేవ రావదేర
7. నాదానంద రస
8. నీ సరి దైవము
9. పరమేశ్వర
10. మదారి కులాభంజనం
11. మానవతి జ్ణానవతి
12. మాయమ్మ మహిషాసుర
13. రాధికా మనోహర
14. రామ నామ మంత్రం
15. రామ నీకు నామీద
16. రామా నీ మహిమ
17. రావే తల్లి మా యింటికి
18. పరమేశ్వర
19. పుండరీక
20. పురుషోత్తమా
21. వామన రూప వందనము
22. సంస్మరామి సర్వదా

స్వరజితులు

1. కోపమటారా నా పైని
2. సామి ఇది గజగామిని రా
3. సామి ఏమిరా సరసాన
4. సామి రారా సమయమురా

తిల్లానా

నా మది నెంతో నమ్మితి

జావళీలు, పదములు

^[15][16]

1. అంత గీర్వాణము - నేనేరరా స్వామి
2. అడవి ముష్ణికాయ - అది నీకు ప్రియమాయె
3. అప్పటి మాటలకు - దుప్పటిచ్చె గాని
4. ఆ నలిన ముఖి - అందమదేమి
5. ఇద్దరి పొందేలరా - సామి
6. ఇటు రారా
7. ఇంత మోహమా సామి
8. ఏమని తెల్పుదునే - కోమలి
9. ఏమనెనే కోమలీ - తెలుపవే
10. కట్టివైతునా పడకింటిలో వాని
11. కామాంధకారము - కప్పెనా నీవింత
12. కోపమా సామి యేమిర - కోపమా
13. చల్లకు వచ్చి ముంత దా - చ నేలనే
14. తగు తగులేరా చిన్న - దాన తాళజాలరా
15. తత్తర పడనేల - తాళు తాళురా సామి
16. తెలియదే తెలియదే - తెలియదే
17. దయలేక నీవురాక యున్న - తాళ జాలరా
18. నను విడనాడుట - న్యాయమా సామి
19. నా నొసటనే పొడిచె - నా యేమిరా
20. నా మనోధనము జూరగొన్న వి - న్నాణపు దొంగకు మంగళం
21. నా సామి నీకిది - న్యాయమా
22. నిలునిలు మటుండుమీ - నాసామి
23. నీతోటి మాటలు - నాకేలరా సామి
24. నే గననా సామి - నే గననా
25. నేను నీదాన నా - మేను నీ దేనురా
26. నేనెరుగనా నీజాడ - నాసామి
27. పగవారికి నవ్వగ సందే
28. పాట బాడెద రార సామి - పరమానందమురా
29. పోయి వచ్చెద సామీ - అత్తింటికి
30. పోవోయి పోవోయి - పొలతులతో నింత
31. భామిని రాగదే
32. మగువ నేనెంత
33. మాటాడి పొమ్మనవే
34. మానవతి
35. ముద్దు ముద్దుగ
36. మనసిచ్చి నాతో
37. మూట లడిగితిన
38. ముంజేతి కంకణ
39. మనసుదీరెనా
40. ముక్కు పచ్చలారని
41. రమణి రో సముఖాన
42. వగ కాడ
43. వద్దు వద్దురా
44. వనితరో
45. వట్టూ బెట్టెద
46. వలచితిరా
47. వారి వారి జోలి
48. సరి సరి

మంగళ హారతులు

1. నవ్వు మొగముతో నన్ను
2. నా మనోధనము జూరగొన్న

దరువు

1. వచ్చెనడుగో (భామాకలాపము) ఈ రచనను పద్మభూషణ్ శ్రీమతి స్వప్నసుందరి (నాట్యకారిణి, నాట్య గురువు) 19వ శతాబ్దపు మొదట్లో రచింపబడిన వ్రాతప్రతిగా, ఒక శతాబ్దం పాటు ప్రదర్శింపబడిన భామాకలాపముగా గుర్తించారు.

మూలాలు

1. https://te.wikisource.org/wiki/దస్త్రం:అభిజ్నానశాకుంతలము.pdf
2. https://te.wikisource.org/wiki/దస్త్రం:అభినవ_గద్య_ప్రబంధము.PDF
3. https://te.wikisource.org/wiki/దస్త్రం:Kurangagourishankara.pdf
4. https://te.wikisource.org/wiki/దస్త్రం:కృతులుపదములుజావళీలు.pdf
5. https://te.wikisource.org/wiki/దస్త్రం:Chakkatladanda.pdf
6. https://te.wikisource.org/wiki/దస్త్రం:తెలుగునాడు.pdf
7. https://te.wikisource.org/wiki/దస్త్రం:దురాశపిశాచ_భంజని.pdf
8. https://commons.m.wikimedia.org/wiki/File:బహుముఖ_ప్రజ్ఞాశాలి_మహాకవి_దాసు_శ్రీరాములు.pdf
9. https://commons.m.wikimedia.org/wiki/File:Dasu_Sreeramulu_gari_Krutulu_Oka_Sameeksha.pdf
10. https://te.wikisource.org/wiki/దస్త్రం:మహాకవిదాసుశ్రీరాములుజయంతిసంచిక.pdf
11. ఆర్కీవులో సంగీతరస తరంగిణి.
12. https://te.wikisource.org/wiki/దస్త్రం:శ్రీఆంధ్రదేవీభాగవతము.pdf
13. https://te.wikisource.org/wiki/దస్త్రం:శ్రీభృంగరాజమహిమ.pdf
14. https://te.wikisource.org/wiki/దస్త్రం:శ్రీసూర్య_శతకము.pdf
15. http://www.sangeetasudha.org/othercomposers/dasusreeramulu.html
16. శ్రీరాములు,దాసు (2007). సంగీత నృత్యాభినయానుకూల కృతులు, పదములు-జావళీలు.136పు.హైదరాబాద్,మహాకవి దాసు శ్రీరాములు స్మారక సమితి.