విజ్ఞానకోశము - 3
ఖడ్గతిక్కన
- SM = OS x Sin a = K Sin Z Sin a (2). మూడవ క్షేత్రమును చూడుడు. P ధ్రువబిందువు (Celestial
చిత్రము - 49
పటము - 3
Pole) Z = Zenith (ఖస్వస్తికము); S = Sun (రవి స్థానము); PS = 90 - θ =క్రాంతికోటి; PZ = 90 - θ = అక్షకోటి లేక లంబాంశము ZS = Z = Zenith - distance = దృక్చాపము. 9ZS - 90 - a= దిగంశకోటి.
ఈ క్షేత్రమునుండి నవీన చాపీయ త్రికోణమితి సూత్రము (Modern Spherical Trignometry) Sin 3 = Cos Z Sin θ + Sin Z Cos θ Sin a దీనిని చలన కలన భంగిలో (differentiating by Calculus) Cos 3 Az = Sin Z as θ as a Aa (Here Z and G are cons- tants; Z constant because we have fixed it). K cos 8 A8
- K Sin Z cos a Aa=
cos e
రెండవ సమీకరణమును చాలనము చేయగా (Diffe-rentiate) K Sin Z cos a Aa వచ్చును. ఇదియే SM లేక ఛాయాభుజములో క్రాంతి వికారజన్యమైన వికారము. దీనినే భాస్కరాచార్యుడు పై శ్లోకములో ప్రతిపాదించి యున్నాడు. భాస్కరుని గణితకౌశలము అనుపమానము. ఇట్లే భాస్కరుని త్రిప్రశ్నాధ్యాయములోని గోళీయగణితాంశములు అనేకములు గలవు.
ధూ. అ. సో.
ఖడ్గతిక్కన :
“సార కవితాభిరాము గుంటూరు విభుని - మంత్రి భాస్కరు మత్పితామహునిఁ దలతు" అని తిక్కన సోమయాజి తననిర్వచనోత్తర రామాయణమున భాస్కర మంత్రిని వర్ణించియున్నాడు. ఈ భాస్కరమంత్రికి నలుగురు కొడుకులుండిరి. వారిలో మూడవకుమారుడు సిద్ధనామాత్యుడు. ఇతని కొడుకు తిక్కన. నాల్గవ కుమారుడు కొమ్మనామాత్యుడు. ఇతని కొడుకు కూడ తిక్కన. ఈ తిక్కన లిద్దరు విక్రమసింహపురము ( నెల్లూరు) నేలుచుండిన మనుమసిద్దిరాజు (1252 - 1260) నొద్ద మంత్రులుగా నుండిరి. కొమ్మనామాత్యుని కుమారుడు తిక్కన మహాప్రధానియై, నిర్వచనోత్తరరామాయణము, మహాభారతము రచించి, యజ్ఞము చేసి, తిక్కనసోమయాజి యని ప్రసిద్ధి కెక్కెను. తిక్కన సోమయాజి పెద తండ్రి యగు సిద్ధనామాత్యుని కుమారుడు తిక్కన సేనానియై ప్రసిద్ధి కెక్కెను తిక్కన సేనానిని ఖడ్గతిక్కన యనియు నందురు.
ఖడ్గతిక్కన తండ్రియగు సిద్ధన మనుమసిద్ధిరాజు తండ్రియగు తిక్కప్రభువు నొద్ద మంత్రిగా నుండెను. ఖడ్గతిక్కన తల్లి పేరు ప్రోలాంబ.
తిక్కనసేనాని గృహమును అభినవ దండి యగు కేతన దశకుమార చరిత్రమునందు ఇట్లు వర్ణించెను :
వేడిన నర్థార్థి వృథ పుచ్చనేరని
దానంబు తనకు బాంధవుఁడు గాఁగ
నెదిరిన జము నైన బ్రదికి పోవగనీని
శౌర్యంబు తన కిష్టసఖుఁడు గాఁగ
శరణు జొచ్చిన శత్రువరునైన రక్షించు
కరుణయె తనకు సంగాతి గాఁగ
బలికినఁ బాండవ ప్రభునైన మెచ్చని
సత్యంబు తనకు రక్షకుఁడు గాఁగ
జగతి నుతికెక్కె రాయ వేశ్యాభుజంగ
రాజ్య రత్నాకర స్ఫూర్తి రాజమూర్తి
గంధ వారణ బిరుద విఖ్యాత కీర్తి
దినప తేజుండు సిద్ధయ తిక్క శౌరి.
వీర నికాయంబు వేద నినాదంబు
బాయక యే బ్రొద్దు మ్రోయుచుండు
భూసుర ప్రకరంబు సేసలు చల్లంగ
బాయకెన్నియొ కుటుంబములు బ్రదుకు
175
