అయోధ్యాకాండము - సర్గము 42

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే ద్విచత్వారింశః సర్గః |౨-౪౨|

వాల్మీకి రామాయణము

రామాయణ కాండములు

1. బాలకాండము

2. అయోధ్యాకాండము

3. అరణ్యకాండము

4. కిష్కింధకాండము

5. సుందరకాండము

6. యుద్ధకాండము

7. ఉత్తరకాండము

యావత్ తు నిర్యతః తస్య రజో రూపం అదృశ్యత |

న ఏవ ఇక్ష్వాకు వరః తావత్ సంజహార ఆత్మ చక్షుషీ |౨-౪౨-౧|

యావద్ రాజా ప్రియం పుత్రం పశ్యతి అత్యంత ధార్మికం |

తావద్ వ్యవర్ధత ఇవ అస్య ధరణ్యాం పుత్ర దర్శనే |౨-౪౨-౨|

న పశ్యతి రజో అపి అస్య యదా రామస్య భూమిపః |

తదా ఆర్తః చ విషణ్ణః చ పపాత ధరణీ తలే |౨-౪౨-౩|

తస్య దక్షిణం అన్వగాత్ కౌసల్యా బాహుం అంగనా |

వామం చ అస్య అన్వగాత్ పార్శ్వం కైకేయీ భరత ప్రియా |౨-౪౨-౪|

తాం నయేన చ సంపన్నో ధర్మేణ నివయేన చ |

ఉవాచ రాజా కైకేయీం సమీక్ష్య వ్యథిత ఇంద్రియః |౨-౪౨-౫|

కైకేయి మా మమ అంగాని స్ప్రాక్షీస్ త్వం దుష్ట చారిణీ |

న హి త్వాం ద్రష్టుం ఇచ్చామి న భార్యా న చ బాంధవీ |౨-౪౨-౬|

యే చ త్వాం ఉపజీవంతి న అహం తేషాం న తే మమ |

కేవల అర్థ పరాం హి త్వాం త్యక్త ధర్మాం త్యజామ్య్ అహం |౨-౪౨-౭|

అగృహ్ణాం యచ్ చ తే పాణిం అగ్నిం పర్యణయం చ యత్ |

అనుజానామి తత్ సర్వం అస్మింల్ లోకే పరత్ర చ |౨-౪౨-౮|

భరతః చేత్ ప్రతీతః స్యాత్ రాజ్యం ప్రాప్య ఇదం అవ్యయం |

యన్ మే స దద్యాత్ పిత్ర్ అర్థం మా మా తత్ దత్తం ఆగమత్ |౨-౪౨-౯|

అథ రేణు సముధ్వస్తం తం ఉత్థాప్య నర అధిపం |

న్యవర్తత తదా దేవీ కౌసల్యా శోక కర్శితా |౨-౪౨-౧౦|

హత్వా ఇవ బ్రాహ్మణం కామాత్ స్పృష్ట్వా అగ్నిం ఇవ పాణినా |

అన్వతప్యత ధర్మ ఆత్మా పుత్రం సంచింత్య తాపసం |౨-౪౨-౧౧|

నివృత్య ఏవ నివృత్య ఏవ సీదతః రథ వర్త్మసు |

రాజ్ఞో న అతిబభౌ రూపం గ్రస్తస్య అంశుమతః యథా |౨-౪౨-౧౨|

విలలాప చ దుహ్ఖ ఆర్తః ప్రియం పుత్రం అనుస్మరన్ |

నగర అంతం అనుప్రాప్తం బుద్ధ్వా పుత్రం అథ అబ్రవీత్ |౨-౪౨-౧౩|

వాహనానాం చ ముఖ్యానాం వహతాం తం మమ ఆత్మజం |

పదాని పథి దృశ్యంతే స మహాత్మా న దృశ్యతే |౨-౪౨-౧౪|

స నూనం క్వచిత్ ఏవ అద్య వృక్ష మూలం ఉపాశ్రితః |

కాష్ఠం వా యది వా అశ్మానం ఉపధాయ శయిష్యతే |౨-౪౨-౧౫|

ఉత్థాస్యతి చ మేదిన్యాః కృపణః పాంశు గుణ్ఠితః |

వినిహ్శ్వసన్ ప్రస్రవణాత్ కరేణూనాం ఇవ ఋషభః |౨-౪౨-౧౬|

ఉత్థాస్యతి చ మేదిన్యాః కృపణః పాంసుగుణ్ఠితః |

వినిఃస్వసన్ ప్రస్రవణాత్క రేణూనామి వర్ష్భః |౨-౪౨-౧౭|

ద్రక్ష్యంతి నూనం పురుషా దీఘ బాహుం వనే చరాః |

రామం ఉత్థాయ గచ్చంతం లోక నాథం అనాథవత్ |౨-౪౨-౧౮|

సకామా భవ కైకేయి విధవా రాజ్యం ఆవస |

కణ్టకాక్రమణ క్లాంతావనమద్య గమిష్యతి |౨-౪౨-౧౯|

అనభిజ్ఞా వనానాం సా నూనం భయముపైష్యతి |

శ్వాపదాన్ర్ధితం శ్రుత్వా గమిభీరం రోమహర్ష్ణం |౨-౪౨-౨౦|

సకామా భవకైకేయి విధవా రాజ్య మావస |

న హి తం పురుష వ్యాఘ్రం వినా జీవితుం ఉత్సహే |౨-౪౨-౨౧|

ఇతి ఏవం విలపన్ రాజా జన ఓఘేన అభిసంవృతః |

అపస్నాతైవ అరిష్టం ప్రవివేశ పుర ఉత్తమం |౨-౪౨-౨౨|

శూన్య చత్వర వేశ్మ అంతాం సంవృత ఆపణ దేవతాం |

క్లాంత దుర్బల దుహ్ఖ ఆర్తాం న అత్యాకీర్ణ మహా పథాం |

తాం అవేక్ష్య పురీం సర్వాం రామం ఏవ అనుచింతయన్ |

విలపన్ ప్రావిశద్ రాజా గృహం సూర్యైవ అంబుదం |౨-౪౨-౨౩|

మహా హ్రదం ఇవ అక్షోభ్యం సుపర్ణేన హృత ఉరగం |

రామేణ రహితం వేశ్మ వైదేహ్యా లక్ష్మణేన చ |౨-౪౨-౨౪|

అథ గద్గదశబ్దస్తు విలపన్మనుజాధిపః |

ఉవాచ మృదుమంధార్థం వచనం దీన మస్వరం |౨-౪౨-౨౫|

కౌసల్యాయా గృహం శీఘ్రం రామ మాతుర్ నయంతు మాం |

ఇతి బ్రువంతం రాజానం అనయన్ ద్వార దర్శితః |౨-౪౨-౨౬|

ఇతి బ్రువంతం రాజాన మనయన్ ద్వార్దర్శినః |

కౌసల్యాయా గృహం తత్ర న్యవేశ్యత వినీతవత్ |౨-౪౨-౨౭|

తతః తత్ర ప్రవిష్టస్య కౌసల్యాయా నివేశనం |

అధిరుహ్య అపి శయనం బభూవ లులితం మనః |౨-౪౨-౨౮|

పుత్రద్వయవిహీనం చ స్నుషయాపి వివర్జితం |

అపశ్యద్భవనం రాజా నష్టచంధ్రమివాంబరం |౨-౪౨-౨౯|

తచ్ చ దృష్ట్వా మహా రాజో భుజం ఉద్యమ్య వీర్యవాన్ |

ఉచ్చైః స్వరేణ చుక్రోశ హా రాఘవ జహాసి మాం |౨-౪౨-౩౦|

సుఖితా బత తం కాలం జీవిష్యంతి నర ఉత్తమాః |

పరిష్వజంతః యే రామం ద్రక్ష్యంతి పునర్ ఆగతం |౨-౪౨-౩౧|

అథ రాత్ర్యాం ప్రపన్నాయాం కాలరాత్ర్యామీఅత్మనః |

అర్ధరాత్రే దశరథహ్ కౌసల్యామిదమబ్రవీత్ |౨-౪౨-౩౨|

రామం మేఽనుగతా దృష్టిరద్యాపి న నివర్తతే |

న త్వాం పశ్యామి కౌసల్యే సాధు మాం పాణినా స్పృశ |౨-౪౨-౩౩|

తం రామం ఏవ అనువిచింతయంతం |

సమీక్ష్య దేవీ శయనే నర ఇంద్రం |

ఉప ఉపవిశ్య అధికం ఆర్త రూపాఉప |

వినిహ్శ్వసంతీ విలలాప కృచ్చ్రం |౨-౪౨-౩౪|

ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే ద్విచత్వారింశః సర్గః |౨-౪౨|